Eerbetoon aan mijn naamgever Johan de Leeuw
Zeker twintig jaren geleden zat ik voor de keuze een nieuw mailadres te bedenken, geen geringe opgave. Gmail had zijn intrede gedaan en leek veelbelovend… maar wat moest er voor de @ komen te staan? Via mijn officiële eerste voornaam kwam ik terecht bij mijn naamgever, de oudste broer van mijn moeder. Ik heb hem – én hun ouders – nooit gekend. Zijn naam in mijn mailadres, het leek me een waardig en eigentijds eerbetoon aan mijn naamgever. Dit symboliseerde bovendien de treffende overeenkomst tussen de familienamen van mijn vader en moeder: Löwenhardt & De Leeuw. Het mailadres deleeuw.johan[at]… heeft sindsdien tot verwarring geleid, maar ook tot gefrankeerde enveloppes gericht aan Johan de Leeuw op mijn adres.
Wat weten we eigenlijk van hem, van Jopie?
We weten bijna niets. Hij leefde van 23 augustus 1915 tot 29 oktober 1944. Hij was 29 jaar oud toen hij op een zandweg bij Vierhouten door laffe landgenoten werd neergeknald. Samen met zijn ouders had hij enkele maanden ondergedoken gezeten in het ‘Pas Op-kamp’ diep in de bossen. Hij had de pech tot de acht Joden te behoren die het niet was gelukt weg te komen nadat het boskamp was ontdekt. Over zijn dood weten we vrij veel, over zijn leven maar bitter weinig.
Jopie werd hij genoemd, zijn officiële naam was Johan, kleinzoon van koosjer slagers Izaäk de Leeuw Azn. (Almelo, 1862-1941) en Heiman (Herman) Weijl (Oldenzaal, 1855-1940). Ook zijn vader Arnold was slager, maar niet koosjer. Hij was in november 1914 in Oldenzaal getrouwd met de 20-jarige Louisa Weijl, oudste kind van Heiman en zijn vrouw Jansje Poortje. Johan, het eerste kind, werd negen maanden later in Almelo geboren, gevolgd door zijn zusje Hermina (Mimi, moeder van de auteur) in 1917 en broertje Herman in 1919.
Herman was geboren met een waterhoofd. Hij was het zorgekind van het gezin, bijna twintig jaren lang. Herman overleed in 1939 op de 45e verjaardag van zijn moeder. Nog geen twee maanden later brak de Tweede Wereldoorlog uit.
Het gezin De Leeuw had voor de oorlog een tuin aan de Bornschestraat nabij het terrein van voetbalclub Heracles, met daarop enkele kleine opstallen. Op zondagen werd op dit terrein met een fietsenstalling voor bezoekers van Heracles een centje bijverdiend. Foto’s uit die tijd suggereren dat Arnold als hobby honden fokte.
Almelo telde rond 1940 438 joden, ruim één procent van de bevolking. Arnold woonde met zijn gezin aan het begin van de oorlog achter zijn slagerij aan de Schuttenstraat 19. Vanaf 2 mei 1942 moest de jodenster op de kleding worden gedragen. Op 10 september 1942 was het gezin De Leeuw blijkens een opsporingsbericht met de noorderzon vertrokken.
Ondanks vele jaren speurwerk is het me nog steeds niet gelukt de onderduikgeschiedenis van mijn ouders en grootouders volledig helder te krijgen. Vast staat dat Mimi en Heinz op 20 augustus 1942 onderduiken bij Anne Ottema, zijn vrouw Fenneken en hun dochter Grada aan de Veldkampsweg op nummer 10. Voor de onderduik was Jopie daar wekelijks aan huis gekomen om vanuit de slagerij bestellingen te bezorgen.
In een bij de politie gedane aangifte verklaart dochter Mimi na de oorlog dat haar ouders tot 23 augustus 1944 bij de familie Wagenvoort aan de Braakweg 4 te Almelo zaten ondergedoken. Vandaar zijn ze die dag, naar moet worden aangenomen door medewerkers van het verzet, overgebracht naar Nunspeet (Vierhouten). 23 Augustus was Jopie’s verjaardag. Is het daarom dat Mimi zich die dag in 1944 herinnert?
Arnold, Louisa en Johan komen terecht in het ‘Pas-Opkamp‘ voor onderduikers in de bossen bij Vierhouten op de Veluwe. Mogelijk was het de Tusveld-verzetsgroep die voor de overbrenging zorgde. Of Mimi & Heinz van die bestemming wisten, is onbekend. De gebeurtenissen van eind oktober 1944 die eindigden in de moord op Jopie, zijn ouders en vijf anderen, staan beschreven in mijn verhaal uit 2016, Het Pas-Opkamp in mijn leven.
De enige nalatenschap van Jopie zijn twee werkstukken die hij tijdens de onderduik heeft gemaakt, ge-figuurzaagd: een bokkenkar en twee boekensteunen. Ik heb de boekensteunen in 2020-21 omgevormd in een kunstwerk ter nagedachtenis van Jopie, getiteld Tijdverdrijf. Het werd in het voorjaar van 2021 getoond in Kunststation Delden in het kader van de expositie Fictieve archeologie in Overijssel.
Herzien in januari 2023
