Onderweg naar Europa

Aan boord van stoomschip Albert Ballin, februari 1925

Een vrouw staat tussen twee jonge mannen, in haar linkerhand houdt ze een boek. De mannen zijn gekleed in pakken met vest en stropdas. Ze dragen petten en zijn groter dan de vrouw. Zij is gekleed in een warme, lange geruite mantel. Links onder in beeld is een afsluiter zichtbaar; een van de mannen leunt op een railing. De foto lijkt te zijn gemaakt op het dek van een schip.

Aan de achterkant is de foto bedrukt als een briefkaart. Er is geen adres geschreven, geen postzegel of datum. Ze moet wel in een envelop zijn verstuurd. Maar de handgeschreven tekst verrast me.

De kaart komt uit de nalatenschap van Hermann Loewenhardt (1892-1972) die in september 1921 uit Duitsland naar de Verenigde Staten is geëmigreerd en zich in Detroit heeft gevestigd. Ze is aan hem gericht (“Lieber Herman”, beste Herman) en ondertekend door zijn zus, “Deine Hanny”, je Hanny (Johanna Loewenhardt, 1885-1972). In een afwijkend handschrift zijn enkele woorden toegevoegd door “deine Schwester Clara”, je zus Clara (Clara Löwenhardt, 1880-1964).

Hanny schreef haar broer in het Duits hoewel zij al vijftien jaar in de Verenigde Staten woonde, en hij meer dan drie jaar. Vertaald in het Nederlands:

Beste Herman: Ik stuur je ook veel groeten. We zijn hier veilig aangekomen maar Duitsland is heel erg veranderd, in ongunstige zin. Het is niet het goede oude Duitsland meer. Woensdag ga ik naar Dortmund. Zal je van daaruit schrijven. Schrijf mij ook eens. Hartelijke groeten ook van de kinderen, je Hanny.

Haar zus stuurde, ook in het Duits Warme groeten aan Mrs. Jayne en familie. We groeten allen [?]. Je zuster Clara

Wat weet ik over deze fotokaart… en wat niet?

Ik weet dat Johanna Benning née Löwenhardt uit Detroit op 19 januari 1925 een Amerikaans paspoort aanvroeg voor een reis naar Europa (als landen gaf zij op, in deze volgorde, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Nederland en Engeland) 1 In haar aanvraag schreef ze dat haar twee zonen Hans (geboren in september 1907) en Ralph Benning (oktober 1908) haar op de reis zouden vergezellen. Johanna was in augustus 1910 vanuit Duitsland met haar man en twee zonen in de Verenigde Staten gearriveerd en in april 1920 tot Amerikaans staatsburger genaturaliseerd.

De paspoortaanvraag vertelt ook dat Johanna van plan was op 5 februari 1925 met haar twee zonen in de haven van New York in te schepen op stoomschip Albert Ballin. Johanna was toen bijna veertig jaar oud, haar zuster Clara was 44 en haar zonen zeventien en zestien jaar. De S.S. Albert Ballin was een schip van de Hamburg-Amerika Lijn, twee jaar oud.

Helemaal zeker weet ik het niet, maar op basis van deze vastgestelde feiten is het toch wel heel waarschijnlijk dat de foto in februari 1925 aan boord van de Albert Ballin is genomen, dat Johanna’s zonen er op staan, en dat na ontwikkelen en afdrukken aan boord van het schip, de achterkant is beschreven na aankomst in Hamburg. Maar wie is de vrouw, Johanna of Clara?

Was Clara ook aan boord? Of stond ze op de kade in Hamburg om Johanna en zonen te begroeten? Het probleem is dat ik over Clara maar heel weinig gegevens heb. Ze is in 1964 in Montevideo, Uruguay, gestorven – maar wanneer heeft zie zich daar gevestigd? Woonde ze in 1925 nog in Duitsland? 2

Dat lijkt toch het meest waarschijnlijk. Van andere foto’s en haar paspoortaanvraag weet ik dat Johanna vrij klein was, 1 meter 62. Zij staat daar dus vrijwel zeker tussen haar zonen, op de oceaan. De rest is speculatie: toen het schip in Hamburg afmeerde was de foto afgedrukt en Johanna toonde deze aan haar zuster op de kade. Clara schreef er een groet op aan hun broer Hermann, en Johanna schreef de rest.

De foto is al die jaren bewaard door Hermann’s jongste zoon Joseph, die op de helling van Hawaii’s hoogste vulkaan woonde, de Mauna Kea. Hij stuurde hem aan mij. 3 De foto die meer dan 90 jaar geleden ergens op de Atlantische Oceaan is genomen en van Hamburg naar Detroit is gestuurd, overgegeven van vader op zoon – nu zweeft ze in cyberspace.

> Inhoudsopgave >