Ca. 1878, Oldenzaal
A. J. de Jong * Fotograaf
Oldenzaal
Zo luidt het gedrukte onderschrift op deze foto, één van de oudste in de verzameling familiefoto’s. De foto is dus onmiskenbaar in Oldenzaal gemaakt. En omdat ze niet van een rommelmarkt komt, maar vele decennia in het kistje heeft gezeten waarin uitsluitend familiefoto’s werden bewaard, daarom is het waarschijnlijk dat de afgebeelde een Oldenzaals familielid is. Is het wensdenken? Zou het werkelijk mijn betovergrootvader Lefmann Weijl zijn, die ons aankijkt? Er is geen ander van die generatie die in aanmerking komt.
Lefmann Weijl werd in 1818 in of nabij Gronau in ‘Pruisen’ geboren, huwde in Almelo en stierf op 22 april 1888 in Oldenzaal, dat staat vast. Lefmann werd dus zeventig jaar oud. Als we hier Lefmann Weijl zien, tussen de vijftig en zestig jaar oud, zou de foto tussen 1868 en 1878 zijn genomen. Werden in die periode dergelijke foto’s gemaakt?
Ja. Het fotokaartje – 10,1 x 6,2 cm. – heeft het Carte de Visite (CdV)-formaat dat na 1860 op grote schaal door fotografen werd aangeboden. Het CdV-portret, een vinding van de Fransman Disdéri, was in 1855 in Nederland ingevoerd door de Amsterdamse fotograaf C. Heindorf. Op één fotoplaat werden 4, 8 of 12 opnamen gemaakt, hetgeen een grote besparing opleverde. Dit is vermoedelijk een albumine print, een in 1850 gedane uitvinding. CdV-fotokaartjes waren in de jaren 1860 betaalbaar en werden door velen verzameld; er werd wel gesproken van cartomanie, een aandoening die zich vooral bij middenstanders en beter gesitueerden manifesteerde nadat de Europese royalty zich had laten portretteren. De CdVs werden verzameld in fraaie, dure albums. Je zou kunnen spreken van een ‘profielfoto’ in de negentiende-eeuwse voorloper van… Facebook. Nu staat dan ook deze foto, zo’n honderdveertig jaar na het klikken van de sluiter, op het internet.
Zie ook: Fotografie in Nederland 1839-1920. Den Haag, Staatsuitgeverij 1978, blz. 21.
Naschrift, mei 2013
Uit onderzoek in het Oldenzaalse stadsarchief is ondertussen gebleken dat Lefmann voor 1854 naar Oldenzaal kwam, samen met zijn drie jaar jongere broer Calman Hirsch Weijl. Calman trouwde in Oldenzaal in januari 1860 en stierf in mei 1907 in Enschede. Het kan daarom niet geheel worden uitgesloten dat de foto niet Lefmann maar zijn broer Calman toont. De stamboom van de Oldenzaalse nakomelingen van Hirsch Weijl staat hier.
