Wie schrijft, die blijft
We schrijven steeds minder met de hand. Handschriften worden schaars. Computer, smartphone: pen, inkt en papier hebben afgedaan. Zo gaat het karakter van de handgeschreven tekst verloren. In dit project druk ik familiegeschiedenis uit in keramiek.
Peuter in Westerbork
In juli 2011 kreeg ik een stapel Rode Kruis correspondentievellen in handen. De berichten waren in 1941-1943 over en weer geschreven tussen twee zussen, Friedel en Klara Löwenhardt. Friedel was uit Duitsland naar Belfast in Noord Ierland gevlucht en begon de correspondentie van daaruit op 28 februari 1941. Klara zat met haar man Ludwig Ikenberg gevangen in kamp Westerbork in Drenthe. Uit de correspondentie kon ik het opgroeien van Klara’s zoon Kurt Ikenberg reconstrueren. Kurt was op 6 juli 1941 in het kamp geboren. Hij werd drie jaar en drie maanden oud…
De Bremer Löwenhardts
Een van de vroegste ontdekkingen, vele jaren voor ik mijn zoektocht begon. Het zal midden jaren ’80 zijn geweest, de tijd dat ik in Amsterdam aan het Oost-Europa Instituut werkte. Het instituut was gevestigd in het Oost-Indisch Huis, het vroegere hoofdkwartier van de VOC op de hoek van de Oude Hoogstraat en de Kloveniersburgwal. Af en toe bezocht ik in het nabijgelegen Trippenhuis de bibliothecaris van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Met de heer Gospodinov ruilde ik boeken uit onze bibliotheken.
Al wat rest…
Al wat rest, vier foto’s van het gezin-De Jonge uit de Folkingedwarsstraat 5 in Groningen. Ouders, de twee kinderen en schoonzoon, en het in februari 1942 geboren kleinkind Eva – ze werden allemaal in Auschwitz vermoord. Na november 1942 restte niemand om het na te vertellen. De vier foto’s lagen tot vandaag in een blikken trommeltje. Ik moet ze laten zien.
Jodenhaat in Oldenzaal
Oldenzaal, 24 augustus 1897. Rond vijf, zeshonderd mannen en jongens trekken joelend door de straten van Oldenzaal. Zij hebben het op Joden gemunt. Ruiten worden ingegooid, ruiten van Joodse huizen – maar ook die van de Nederlands Hervormde arts die verdacht wordt van Joodse sympathieën. De mannen en jongens van Oldenzaal zingen het Buschofflied, op de wijs van de ‘Zilvervloot’:
Heb je wel gehoord van die vreselijke moord
Van die vreselijke moord in Xanten
Daar hebben ze een christenkind vermoord
En wel door Joden handen
Buschoff, Buschoff,
Den kop die mut er of
Overpeinzingen over struikelstenen
Op 20 september was ik in Dortmund-Hörde om de plaatsing van vijf struikelstenen bij te wonen. Nooit te oud om te leren: van deze reis heb ik het woord ‘Großneffe’ meegenomen. Het Duitse woord voor…
Levende beelden
‘GenTalk’ tijdens Famillement, 3 juni 2018 in Leeuwarden Wat is er bijzonder aan Joodse beoefenaren van de familiegeschiedenis? Voor niet-Joodse landgenoten – beoefenaren van de familiegeschiedenis – is het hebben van een uitgebreid ‘achterland’ niets…
Een krijgshaftig verleden?
Frontsoldaten Löwenhardt in de Eerste Wereldoorlog Lezing voor het genootschap Kaffee und Kuchen, Amsterdam 4 februari 2018 Op het zesde lustrum van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie sprak Bart Wallet over de Joodse soldaat.…
Onbekende slager krijgt een naam
Het is vandaag vijf jaar geleden dat deze website on-line werd gezet. In deze periode zijn 24 Engelstalige verhalen gepubliceerd, 21 Nederlandse en 8 Duitse. De verhalen uit de geschiedenis van de families Löwenhardt, De…
De gezusters Zilverberg
Voor Nettie de Leeuw op haar 95e verjaardag Elise Zilverberg was jouw grootmoeder, al heb je haar nooit gekend. Ze overleed twee maanden voor jij werd geboren. Hermine Zilverberg was mijn overgrootmoeder en ik heb…
Mimi
Vandaag zou ze honderd zijn geworden, mijn moeder. Ze heeft niet meer dan 54 jaren geleefd, in de zomer van 1971 is Mimi de Leeuw overleden. Ze stierf vroegtijdig aan de kanker maar de echte…
De laatste Jood op het abattoir
Het ging heel snel. Overrompelend snel. Voor ze er erg in hadden waren de Joodse middenstanders van Dortmund de fuik van de naziterreur ingejaagd. Op 30 januari 1933 kwam Hitler aan de macht. Al in…
Het ‘Pas-Opkamp’ in mijn leven
We spreken van zo’n zestig jaar geleden. Ik ben acht jaar, tien misschien. In het nachtkastje op de slaapkamer van mijn ouders vind ik een geheimzinnig document. Het is een pak carbondoorslagen van getypte vellen.…
Slagerij “De Concurrent”, 1937-41 & 1945-46
Het langst bewaarde beeld in mijn geheugen. De oudste herinnering: vader komt opgetogen vanuit de slagerij de woonkeuken binnen, een stuk papier in de hand naast zijn hoofd. Hij zwaait ermee, triomfantelijk bijna. Ik ben…
Lees het hele artikel Slagerij “De Concurrent”, 1937-41 & 1945-46
Het imperium van de kippenjood
De Joodse begraafplaats in Dortmund-Wambel is netjes onderhouden. Het gras gemaaid, onkruid gewied. Op een zomerdag in juli 2010 bezoek ik voor het eerst in mijn leven het graf van overgrootmoeder Pauline Löwenhardt. Ze overleed…
Bruidegomsgeld
DE CHOPPE VAN MIJN GROOTOUDERS Veehandelaar Herman Weijl is een gezien man in de kille van Oldenzaal. Hij is één van de ‘Parnessiem’, leden van het bestuur van de Joodse gemeente. Hij heeft een gereserveerde…
Kohen in de misjpoche
PLETTENBERG stond nog op het verlanglijstje. Nooit bezocht – terwijl mijn overgrootmoeder Pauline Lennhoff er is geboren. Zij trouwde Levi Löwenhardt in Oberhemer en kreeg daar met hem tussen 1873 en 1892 twaalf kinderen. In…
Mannetjesputter in de Mediene
Marcus Levie de Leeuw, 1797/99 – 1883 Soms heb je mazzel. Soms heeft iemand het werk al voor je gedaan terwijl je van niets wist. Het ligt voor het oprapen – alleen: wáár? Zoals…
Izaäk de Leeuw Azn.
De eerste verrassing van 2015, met dank aan Delpher.nl. Izaäk de Leeuw Azn. (Abrahams zoon) was vanaf 1904 koosjer slager in de Holtjesstraat te Almelo. (meer…)
De opdracht
Dewariem (Deuteronomium) 32:7 1 Denk aan de tijden van weleer, verdiep u in het verre verleden. Vraag uw vader ernaar, hij zal…
De brieven van Josef Rosenbaum
De 22 gedateerde brieven en enkele korte notities zijn in het Duits geschreven door Josef Rosenbaum (1877-1943) op zijn vluchtadres in Amsterdam en gestuurd aan zijn vrouw Rosalie Rosenbaum-ten Brink en zoon Walter in New York. De verzameling bevat…
De brief van Bram
De brief brengt mij in verrukking. Ik heb vrijwel geen geschreven bronnen. Dagboeken? Brieven? Als ze er al waren zijn ze verloren gegaan. Slechts enkele briefkaarten, handgeschreven aan de vooravond van, tijdens of net na…
Beelden van Hannie ten Brink
Voorjaar 1942. Hannie met een lammetje op haar ene arm, aan de andere haar kleine zusje. Een hele grote strik in het haar. Hannie is bijna zes jaar, Lida anderhalf. Hannie heeft al veel meegemaakt.…
In de navel van het heelal
Familieleden in Joodse organisaties De Joodse Gemeente (kille) was – en is nog steeds – de organisatievorm van de plaatselijke Joodse bevolking. Hartog Beem noemde in zijn Verdwenen Mediene de kille voor het betalende lid…
De beestensnijder van Oldenzaal
Leizer Melamed was 32 jaar oud toen de “Israëlietische Gemeente” van Oldenzaal hem in 1903 aanstelde als “Koster” en “Sjocheit”. Naast rabbijn Frank (in 1905 opgevolgd door Marcus Klein) had hij twee van de belangrijkste…
Pesterij en intimidatie
bij hoge uitzondering, een politieke stellingname Onder deze kop heeft NRC-Handelsblad (26 april) een afdoende argumentatie gegeven tegen het wetsvoorstel om illegaal verblijf in Nederland strafbaar te stellen. De PvdA heeft sindsdien ook stelling genomen…
Ö of œ, d of dt?
De familienaam Löwenhardt sinds 1840 Onze familienaam komt in Nederland weinig voor. Bij de volkstelling van 1947 waren er zes naamdragers: drie personen in Gelderland, twee in Overijssel en één in Amsterdam. ((De twaalfde Nederlandse…
De herkomst van Hannchen
Op de ‘jongste’ joodse begraafplaats aan de Knik in Denekamp ligt, nu al weer tien jaar langer dan ze heeft geleefd, mijn overgrootmoeder Hannchen. Ze stierf op 18 oktober 1930. (meer…)
Adolf Löwenhardt in de Eerste Wereldoorlog
Adolf was één van de twaalf kinderen geboren in het Joodse slagersgezin Löwenhardt in Oberhemer. Alle negen broers dienden in de Eerste Wereldoorlog, Adolf bij het 173 Infanterieregiment in Saint Avold / Spittel. Fotograaf Carl…
Lees het hele artikel Adolf Löwenhardt in de Eerste Wereldoorlog
De omzwervingen van Walter Rosenbaum
Tot 3 maart 2011 was de naam van de zoon van Josef Rosenbaum en Rosalie Rosenbaum-ten Brink niet bekend en leefde hij op de website CommunityJoodsMonument voort onder de naam Zoon Rosenbaum. (meer…)
De dood van Julius ten Brink
Julius ten Brink werd op 15 september 1941 samen met twee andere Joodse inwoners uit Denekamp weggevoerd. Ruim een maand later kwam het bericht dat hij in concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk was overleden. Zijn vrouw…
- Dewariem is het laatste van de vijf boeken van Mozes, de Tora, het Oude Testament[↩]
